Uşaklık İdeolojisi

Davranış konusu benim kişisel ilgi alanım. Özellikle toplumumuzda insanların güce karşı neden yalakalık yaptığını, uşak gibi davrandığını uzun zamandır düşünüyorum. Tüm ilişkilerin temelinde ekonomi vardır sözünün gerçeği yanında, bireyin olmadığı, ümmetçi ve cemaatik bir toplumda yaşadığımı da biliyorum. Antropoloji, psikoloji ve sosyolojimizin kesişim kümesi bizim davranışımızı belirlediğini gözlemledim. Şimdi bu blog yazımda ideolojiyi bir miktar irdeleyerek sonuç bölümünde de sorular sorarak yazımı bitirmek istiyorum.

Kelime anlamı ile ideoloji, düşün bilimsel, toplumsal ya da siyasal bir öğreti oluşturan, ülkü olarak da benimsenebilen, kişi ve kurumların davranışlarına yön veren düşünceler bütünüdür diye biliniyor.

Peki, kişi ve kurumların davranışlarına kim veya neler yön vermektedir?

Her ideolojiyi ortaya koyan unsur, “ideoloji” kavramına kendi felsefesi ve ilkeleri doğrultusunda bir anlam yüklemeye çalışmıştır. Başka bir ifade ile ideoloji, genel olarak, toplumsal yaşamdaki farklı fikir, inanç ve değerleri meydana getiren maddi bir süreç olarak tanımlanabilir. İdeolojilerin en önemli nitelikleri, normatif yani emredici olmalarıdır. Dolayısıyla ideolojiler sadece olanı değil, aynı zamanda özellikle olması gerekeni belirterek insanları belirli amaçlara yönlendirirler. Bu anlamda ideolojiler din gibi katı ve dogmatiktir. Ayrıca, ideolojiler bütünleştiren olmaktan ziyade ayrıştıran özelliklere de sahiptirler.

İdeolojiler, kendilerine özgü bir tarih anlayışına sahiptirler. Bu felsefe doğrultusunda bireylere, cennet görünümünde bir gelecek (ütopya) vaat ederler.

Her ideoloji, entelektüel-politik disiplini sağlayacak ve yoldan sapanları cezalandıracak, kahramanları ödüllendirecek bir merkez kuruma sahip olup, bu kurum, formel (resmi) veya informal (gayri resmi) bir şekilde örgütlenmiş olabilir.

İdeolojiler, kökende düşünsel bir olgu olduklarından, toplumların entelektüel sınıfları ile yakından ilişkilidir. Entelektüeller, ideolojilerin oluşmasında, yayılmasında ve gelişmesinde önemli rol ve katkılar sunar.

İdeolojiler, yapılarında büyük çelişkiler taşıyabilir. İdeolojiye saplanan birey, gerçek ile ideoloji arasındaki çelişkiyi algılayamaz.

İdeolojiler, esas olarak politik bünyeye sahiptir. İdeolojik yaklaşım, karşıt ideolojileri meşru görmediği için, bu politika genellikle radikal eğilimlidir ve şiddete başvurulması sık gözlenen bir olgudur.

İdeolojiler, eğilim olarak totaliter yapıdadır.

İdeolojiler, egemen oldukları insan guruplarında çok inatla savunulan, kan dökme pahasına da olsa, vazgeçilmeyen inançlar olarak yerleşir.

Her ideoloji kendine özgü bir mitoloji ve kültüre sahiptir. Amaç, akıldan çok duyguları etkilemek olduğundan sistematik bir fetişleştirme (tabulaştırma, putlaştırma) süreci çalışır.

Günümüzde siyaset alanındaki pek çok tartışmanın odağında da yer alan bu kavramdan neyin anlaşılması gerektiği üzerinde belirgin bir uzlaşma halen sağlanamamıştır. Sosyal Bilimler Sözlüğü’nde bu kavram, “Belirli bir grup ya da organizasyonun ilgilerini haklı bulan ve destekleyen ortak fikir ve inanışlar”; “Egemen grupların çıkarlarını haklı göstermeyi sağlayan, paylaşılan düşünce ya da inançlar” ifadeleriyle açıklanmıştır.

Uşaklığın kelime anlamı ise bir kimseye hizmet veya kulluk etmek; kendi çıkarı için yasal veya ahlaki olmasa bile başkasının her dediğini yapmak zorunda olmaktır.

Davranış olumlama ve karakter geliştirme süreci olarak eğitim mi biz de uşaklık ideolojisini beslemektedir?

Ya da biat kültüründen gelen mevcut muhafazakârlık ve milliyetçilik düşünsel yapısı mı uşaklık ideolojisini yükseltmektedir.

Bilimsel objektif gerçeği kabul eden,  eşitlikçi, insan onuruna saygılı, kişisel bütünlük içerisinde olan, adaletten yana, yüreği sevgi dolu, insanlığın ortak evrensel değerlerine sahip kişilerde uşaklık ideolojisi bulunur mu?

İdeolojilerin oluşmasında, yayılmasında ve gelişmesinde önemli rol ve katkı sunan bizim entelektüellerimiz de uşak mı sayılırlar?

Tüm bunların ışığında, uşaklığı bir ideoloji olarak tanımlamak sizce yanlış mıdır?

Nizamettin BİBER